การจัดการภูมิปัญญาท้องถิ่น…
เนื่องจากภูมิปัญญาท้องถิ่นมีลักษณะเป็นพลวัตที่เปลี่ยนแปลงได้ตาม
สภาวะแวดล้อม กาลเวลา และกระแสวัฒนธรรมใหม่ ดังนั้น จึงต้องมีแนวทาง ในการจัดการภูมิปัญญา
เพื่อให้ภูมิปัญญาดีดีนั้นคงอยู่ หรือปรับปรนให้ เหมาะสมกับยุคสมัย การจัดการภูมิปัญญา
มี 4 แนวทาง ดังนี้
1. อนุรักษ์ (Conservation)
เพื่อให้ภูมิปัญญาที่มีคุณค่าหรือมี ความสาคัญต่อชุมชน
แต่กาลังจะหายไปคงอยู่ต่อไป เช่น การอนุรักษ์ประเพณี วัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ สามารถสร้างเป็นแหล่งท่องเที่ยวของชุมชน
และ สร้างรายได้แก่คนในชุมชนได้ การอนุรักษ์ภูมิปัญญาจะเกิดขึ้นได้เมื่อ · ชุมชนมีความภาคภูมิใจและเห็นความสาคัญ ต้องการสร้างคุณค่า
ให้ปรากฏและสืบสานให้คงอยู่ · มีมูลค่าเป็นแรงจูงใจ
2. รื้อฟื้น
(Recovery) เพื่อให้ภูมิปัญญาที่สาคัญหรือมีคุณค่า
แต่หายไปแล้วถูกนากลับมาใช้ใหม่ และมีโอกาสประยุกต์ให้ร่วมสมัยเพื่อใช้ ประโยชน์ต่อไปได้
เช่น ลายผ้าทอพื้นบ้านที่เป็นเอกลักษณ์ท้องถิ่นหายไป เมื่อทาการค้นหา รื้อฟื้น และสร้างชิ้นงานใหม่บนฐานภูมิปัญญาเดิม
จะทาให้เกิดมูลค่าเพิ่มขึ้นมาได้
3. ประยุกต์
(Modification) เพื่อให้ภูมิปัญญานั้นเหมาะสม
กับสภาวะแวดล้อมใหม่ โดยคงไว้ซึ่งแนวคิดหรือฐานความรู้เดิม เช่น หัตถกรรมจากไม้ไผ่
ประยุกต์ใหม่เป็นการให้ผักตบชวาในแหล่งที่มี ผักตบชวาเป็นจานวนมาก เป็นต้น
4. พัฒนาต่อยอด
( Development ) เพื่อให้เกิดการ
ใช้ประโยชน์ได้กว้างขึ้น โดยการผสมผสานองค์ความรู้สากลเข้ากับ ภูมิปัญญาเดิม อาจเรียกได้ว่าเป็นการสร้างภูมิปัญญาใหม่หรือสิ่งใหม่ ( นวัตกรรม : innovation ) เป็นการสร้างทางเลือกที่ช่วยให้ใช้ ประโยชน์ในสังคมปัจจุบันได้สะดวกสบายขึ้นโดยไม่ทาลายล้างคุณค่า
หรือรากเหง้าเดิม เช่น สีย้อมจากธรรมชาติได้มีการพัฒนาเป็นผง สาเร็จรูป และมีกรรมวิธีในการย้อมที่ง่ายกว่าวิธีดั้งเดิม
หรือสมุนไพร พื้นบ้านที่ผลิตในรูปแคปซูล หรือปลาร้าผงปลาร้าก้อนที่สะดวกต่อการ บริโภค
และการพกพาไปยังที่ต่างๆ
การจัดการ หรือ การพัฒนา ภูมิปัญญาท้องถิ่น มีกระบวนการเรียนรู้ เป็นพื้นฐานและมีขั้นตอนการดาเนินงาน
ดังนี้
1. รวบรวม · ภูมิปัญญาท้องถิ่นมีอยู่มากมาย ต้องเก็บรวบรวมและจัดหมวดหมู่ อย่างเป็นระบบ
· การเก็บรวบรวมทาได้หลายวิธี เช่น การสอบถาม การสัมภาษณ์ การจัดเวทีชาวบ้านเพื่อให้ชาวบ้าน
ผู้รู้ในชุมชน มีส่วนร่วมในการ ให้ข้อมูล · การจัดหมวดหมู่ จัดได้หลายรูปแบบตามวัตถุประสงค์ของการนา
ไปใช้ประโยชน์ เช่น
๏ จัดตามกลุ่มของภูมิปัญญา เช่น ภูมิปัญญาที่เกี่ยวกับการทามา
หากิน ภูมิปัญญาที่เกี่ยวกับประเพณีและวัฒนธรรม
๏ จัดตามแหล่งของภูมิปัญญา เช่น ภูมิปัญญาของภาคจังหวัด
ชุมชน
2. วิเคราะห์ · เพื่อดูว่าภูมิปัญญานั้นควร อนุรักษ์ หรือ รื้อฟื้น หรือ ประยุกต์ หรือ พัฒนาต่อยอด
โดย พิจารณาจากความเหมาะสม ความสาคัญ การใช้ประโยชน์ ความเป็นไปได้ และโอกาสของการพัฒนา
3. กลั่นกรอง
จัดลาดับ และคัดเลือกภูมิปัญญาเพื่อดาเนินการต่อ (อนุรักษ์ รื้อฟื้น
ประยุกต์ หรือ พัฒนาต่อยอด) โดยเน้นการได้ประโยชน์ของชุมชนเจ้าของ
เรื่องเป็นลาดับแรก
4. พัฒนาเป็นเทคโนโลยีที่ใช้ได้กว้างขึ้น
5. ทดสอบความเหมาะสมกับสภาพท้องถิ่นหรือสภาวะแวดล้อมที่จะนา ภูมิปัญญานั้นไปใช้ประโยชน์
6. เผยแพร่ ขยายผล ซึ่งอาจเป็นได้ทั้งการขยายผลเฉพาะกลุ่ม
(Specitic group target) หรือขยายผลในวงกว้าง (Mass
communication)
7. สร้างเครือข่ายการดาเนินงาน เพื่อให้เกิดการเชื่อมโยง
ผนึกกาลัง และ แบ่งงานกันตามศักยภาพและบทบาทหน้าที่ของแต่ละฝ่าย
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น